OOP Concept และ ศัพท์เทคนิคสำหรับ Delphi Component Writer

4 หลักการสำคัญของ OOP

OOP (Object-Oriented Programming) คือแนวคิดการเขียนโปรแกรมที่มองทุกอย่างเป็น วัตถุ (Object) Delphi ถูกออกแบบมาให้รองรับ OOP แบบเต็มรูปแบบตั้งแต่ภาษา Object Pascal ใน Turbo Pascal ซึ่งเรียกได้ว่าเป็นเวอร์ชั่นต้นตำรับของ Delphi

1. Encapsulation

Encapsulation คือการควบคุมการถูกเข้าถึงตัวแปรหรือเมธอดของคลาส

type
  TMyComponent = class(TComponent)
  private
    FValue: Integer; // ไม่สามารถถูกเข้าถึงจากคลาสอื่นได้
  public
    property Value: Integer read FValue; // ถูกเข้าถึงได้จากคลาสอื่น (อ่านอย่างเดียว) โดยผ่าน property ที่เป็น public
  end;

ประโยชน์

• ป้องกันการถูกเข้าถึงหรือถูกแก้ไขข้อมูลโดยตรงจากคลาสอื่น
• ควบคุมการใช้งานผ่าน Property

2. Inheritance

Inheritance คือการสร้างคลาสใหม่โดยการสืบทอดความสามารถต่อจากคลาสต้นแบบ

type
  TCustomButton = class(TButton)
  public
    procedure Click; override;
  end;

ประโยชน์

• ลดการเขียนโค้ดซ้ำซ้อน DRY
• ขยายความสามารถต่อจากคลาสต้นแบบ

3. Polymorphism

Polymorphism คือการมีเมธอดชื่อเดียวกันแต่ทำงานแตกต่างกันตามคลาสที่เป็นเจ้าของ

procedure Draw(AControl: TControl);
begin
  AControl.Paint;
end;

4. Abstraction

การออกแบบโดยเน้น สิ่งที่ทำได้ (abstract/interface) มากกว่า ทำอย่างไร (Implementation)

type
  TMyBaseComponent = class abstract
  public
    procedure Execute; virtual; abstract; // กำหนดความสามารถไว้ล่วงหน้าเพื่อเพิ่มโค้ดในการทำงานในคลาสที่มาสืบทอด
  end;

OOP ที่เกี่ยวข้องกับการเขียน Component โดยตรง

Delphi Component ที่เราจะพัฒนาต้องสืบทอดมาจาก TComponent (Base Class) โดยที่ TComponent และคลาสทุกๆคลาสใน Delphi จะมี Root Class คือ TObject ดังนั้นการเข้าใจโครงสร้างนี้สำคัญจึงถือเป็นเรื่องสำคัญมากสำหรับ Delphi Component Writer

TObject
 └─ TPersistent
     └─ TComponent
         └─ TControl

คำศัพท์ที่ Component Writer ควรรู้

Base-Class/Superclass และ Derived Class/Subclass

• กรณีที่ TMyComponent สืบทอดจาก TComponent หมายความว่า TComponent เป็น Base-Class ของ TMyComponent
• กรณีที่ TMyComponent สืบทอดจาก TComponent หมายความว่า TMyComponent เป็น Derived-Class ของ TComponent

Method Overriding

การเพิ่มเติมหรือแทนที่โค้ดของ Based-Class ด้วยโค้ดของคลาสที่มาสืบทอด

type
TMyComponent = class(TComponent)
public
  procedure Click; override;
end;

implementation

procedure TMyComponent.Click;
begin
  inherited; // เรียกใช้งานโค้ดของ Base-Class

  // โค้ดเพิ่มเติม
end;

Method Overloading

การมีเมธอดชื่อเดียวกันในคลาสเดียวกันแต่มี Method Signature ที่ต่างกัน

type
TMyComponent = class(TComponent)
public
  procedure MakeSound; overload;
  procedure MakeSound(const aLanguage: string); overload;
end;

TComponent

คลาสที่เป็น Base Class/Superclass ของ Component ทุกตัว

Owner

เนื่องจาก Delphi มีการจัดการ Memory ในแบบ Manual Memory Management การกำหนด Owner จึงสำคัญในการป้องกันปัญหาเรื่อง Memory Leak: การจัดการ Memory Management in Delphi

var MyComponent1 := TMyComponent.Create(Self);

ถ้า Owner ถูก Free → Component จะถูก Free ไปด้วยโดยอัตโนมัติ

Property

published + property เป็น Identifier ที่เชื่อมโยงการแสดงค่าไปยัง Object Inspector

public
  FCaption: string
published
  property Caption: string read FCaption write FCaption;

• published + property → แสดงค่า Object Inspector (Design-Time และ Runtime)
• public + property → ใช้ในโค้ดเท่านั้น (Runtime เท่านั้น)

Event

Callback ที่เปิดให้ผู้ใช้เขียนโค้ดที่ต้องการเมื่อมีเหตุการใดๆเกิดขึ้นกับ Component

type
  TOnValueChange = procedure(Sender: TObject; Value: Integer) of object;

Streaming

กระบวนการบันทึก/โหลดค่า Property ของ Component ไปยังไฟล์ .dfm (Form, DataModule)

published
  property Color;

Delphi จะทำการ Serialize ค่าที่ถูกป้อนให้กับ Object Inspector ไปยังไฟล์ .dfm ให้โดยอัตโนมัติ

Notification

เมธอด Notification จะถูกสั่งให้ทำงานอัตโนมัติเมื่อ Component อื่นๆถูกลบออกจาก Form, DataModule

procedure Notification(aComponent: TComponent; Operation: TOperation); override;

Design-Time vs Runtime

ประเภท	ความหมาย
Design-Time	ขณะออกแบบใน IDE
Runtime	ขณะโปรแกรมกำลังทำงาน

Component Writer จึงต้องเขียนโค้ดรองรับการทำงานของ Component ให้รองรับทั้ง 2 สถานะการณ์

Register Procedure

ใช้ลงทะเบียน (ติดตั้ง) Component ให้แสดงใน Tool Palette

procedure Register;
begin
  RegisterComponents('My Components Group', [TMyComponent]);
end;

Package (.bpl)

ไฟล์โปรเจคของ Component จะเรียกว่า Package โดยอาจแยกเป็น 2 ประเภทต่อ 1 โปรเจคคือ

• Design-Time Package
• Runtime Package

สรุป

Delphi ยังคงโดดเด่นด้าน OOP และ Component-Based Development หากเราต้องการเป็น Component Writer ที่ดีจึงควรที่จะ

• เข้าใจ OOP อย่างลึกซึ้ง
• รู้โครงสร้างคลาสของ Delphi
• เข้าใจคำศัพท์ด้าน Design-Time / Streaming / Event

สิ่งเหล่านี้จะช่วยให้เราสร้าง Component ที่ใช้งานง่าย ดูแลรักษาง่าย และเป็นมืออาชีพมากขึ้น